توسط : 
اگر قصد دارید به جزیره زیبای کیش سفر کنید، حتماً بازدید از شهر باستانی حریره را در برنامه خود قرار دهید. این شهر تاریخی که در شمال جزیره کیش واقع شده، قدمتی بالغ بر ۸۰۰ سال دارد. حریره در قرن چهارم هجری قمری و پس از افت تجارت در بندر سیراف تأسیس شد و در گذشته یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی در حاشیه خلیج فارس بود.
شهر باستانی حریره دارای بخش‌های متعددی است، از جمله خانه‌های اعیانی، مسجد، حمام‌های تاریخی، کارگاه‌ها و بخش‌های صنعتی، تأسیسات آبی، و بندرگاه دیدنی. این مناطق همگی گواهی از شکوه و رونق این شهر در گذشته هستند.
در این سفر به جزیره کیش، بازدیدی فراموش‌نشدنی از شهر باستانی حریره خواهیم داشت. همراه با کجاباما، ماجراجویی‌ای جذاب در دل تاریخ این منطقه را تجربه کنید و از آثار تاریخی بی‌نظیر آن لذت ببرید.
شهر باستانی حریره کجاست؟
شهر تاریخی حریره که در استان هرمزگان و جزیره کیش واقع شده، یکی از جاذبه‌های دیدنی این جزیره به شمار می‌آید. این شهر در شمال جزیره و در کنار مجموعه ورزشی المپیک قرار دارد. قدمت این شهر به قرن چهارم هجری قمری برمی‌گردد و تا قرن دهم از رونق و شکوفایی بهره‌مند بود؛ اما پس از آن متروکه شد.
شهر باستانی حریره به عنوان یکی از یادگارهای مهم از دوران اوج اقتصادی و تجاری جزیره کیش، در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است. این ثبت در شهریورماه سال ۱۳۷۶ با شماره ۱۸۸۶ انجام شد.
آدرس: کیش، بلوار میرمهنا، بلوار المپیک، میدان حریره، خیابان کرانه
برای تجربه‌ای منحصربه‌فرد از تاریخ و فرهنگ این منطقه، بازدید از شهر حریره را از دست ندهید. همراه با کجاباما، به کشف جزئیات این شهر باستانی بپردازید و با تاریخ کیش آشنا شوید.
تاریخچه شهر حریره
شهر باستانی حریره که در منابع تاریخی متعددی به آن اشاره شده، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی جزیره کیش است. به‌عنوان نمونه، یاقوت حموی، جغرافی‌دان و تاریخ‌نویس قرن هفتم هجری قمری، در توصیف این شهر می‌گوید:
“شهری که در جزیره کیش ساخته شده، بسیار زیبا است و اطراف آن را عمارت‌های عالی و باغ‌های دل‌گشا احاطه کرده است. کشتی‌هایی که بین هندوستان و خلیج فارس در رفت‌وآمد هستند، در آنجا توقف دارند. چند آب‌انبار بزرگ برای ذخیره آب باران و پنج بازار پررونق در این شهر وجود دارد.”
وصاف، نویسنده و ادیب دیگر قرن هفتم نیز در اشاره به شهر حریره می‌گوید:
“در جزیره کیش، شهری ساخته شده بود که دارای بارویی مستحکم بود. آب این شهر از برکه‌های متعدد تامین می‌شد و در نزدیکی ساحل، محلی برای صید مروارید قرار داشت.”
شهر حریره در دوران خود، به‌عنوان یک بندر مهم و مرکزی ارتباطی بین ایران، هند و چین شناخته می‌شد و با بیش از ۸۰۰ سال قدمت، از مهم‌ترین مراکز تجاری و بازرگانی خلیج فارس به شمار می‌رفت. این شهر در اواسط قرن چهارم هجری شکل گرفت و تا اواسط قرن دهم به مدت ۵۰۰ سال در اوج رونق بود.
پس از رکود شهر بندری سیراف در سال ۳۵۶ هجری قمری، بازرگانان به جزیره کیش که در آن زمان قیس نامیده می‌شد، مهاجرت کردند و شهر حریره را به‌عنوان مرکز جدید تجاری بنا کردند. ظهور ملوک بنی قیصر و خاندان طیبی در کیش و اتابکان سلغری در فارس نیز موجب افزایش اهمیت و رونق این شهر شد.
در دوره ایلخانی، شهر حریره بازسازی شد و بسیاری از بناهای موجود در آن به همین دوران تعلق دارند. اگرچه بخش‌های زیادی از این شهر در حال حاضر تخریب شده است، اما بقایای به جا مانده، نشان‌دهنده شکوه و عظمت آن در دوران گذشته است. کاوش‌های باستان‌شناسی در طول سال‌ها توسط تیم‌های ایرانی و خارجی انجام شده و بخش‌های مختلفی از شهر باستانی حریره کشف و بررسی شده است.
با کجاباما همراه شوید تا سفری به قلب تاریخ این بندر باشکوه داشته باشید و با جزئیات بیشتری از این شهر باستانی آشنا شوید.
علت نام‌گذاری شهر باستانی حریره
درباره وجه تسمیه شهر تاریخی حریره روایت‌های متعددی وجود دارد. یکی از این روایت‌ها بیان می‌کند که نام این شهر از بانویی گرفته شده که در گذشته‌های دور بر این منطقه حکومت می‌کرده است. او با قدرت و تدبیر خود نقش مهمی در رونق و آبادانی شهر داشته و نام او بر این شهر مانده است. روایت دیگری نیز وجود دارد که دلیل نام‌گذاری شهر حریره را به سرسبزی و آبادانی آن نسبت می‌دهد. این شهر که در دوران شکوفایی خود پر از باغ‌ها و عمارت‌های زیبا بوده، به همین دلیل حریره نام گرفته است.
علت نام‌گذاری شهر باستانی حریره
شهر تاریخی حریره که در سواحل خلیج فارس و در کنار دریا قرار دارد، وسعتی در حدود ۱۲۰ هکتار دارد و از فضاها و بخش‌های متنوعی تشکیل شده است. بر اساس نقشه‌های تاریخی، شهر حریره از ابتدا به‌عنوان یک بندر طراحی شده و ساختار آن به‌گونه‌ای بوده که از حملات دزدان دریایی جلوگیری کند. این شهر با برج‌ها و باروهایی که به صورت قلعه‌ای ساخته شده، امنیت منطقه را تأمین می‌کرده است.
امروزه بقایای شهر حریره به‌صورت پشته‌های بزرگ در سطح شهر دیده می‌شوند. یکی از ویژگی‌های خاص این شهر، استفاده از مصالحی همچون سنگ‌واره‌های صدفی، سنگ‌های آهکی و مرجانی در ساخت بناهاست، و در آن اثری از خشت و آجر دیده نمی‌شود. ارتفاع برخی از این بناها به بیش از ۶ متر می‌رسد، که نشان‌دهنده وجود طبقات مختلف در این ساختمان‌هاست.
یکی از جاذبه‌های شگفت‌انگیز شهر حریره، مجموعه کانال‌های افقی و زیرزمینی و چاه‌های متعدد است که در بخش‌های مختلف شهر پراکنده‌اند. هرچند عملکرد دقیق این سازه‌ها مشخص نیست، اما احتمالاً با فعالیت‌های صیادی مانند صید ماهی، مروارید و مرجان در ارتباط بوده و به منظور دسترسی بهتر به دریا ساخته شده‌اند.
بخش‌های دیدنی شهر حریره
شهر باستانی حریره از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند. بر اساس پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی، این شهر شامل بندرگاه، خانه اعیانی، مسجد، حمام، قنات‌های قدیمی و بخش‌های صنعتی و کارگاهی نظیر کارگاه شیشه‌گری است. این بخش‌ها همگی نمایانگر شکوه و اهمیت تجاری و صنعتی شهر حریره در دوران گذشته هستند.
بندرگاه حریره
آثار اسکله و لنگرگاه شهر حریره که در نزدیکی ساحل خلیج فارس قرار دارد، همچنان قابل مشاهده است. این لنگرگاه دارای پشتیبانی‌های نیم‌دایره‌ای است و با استفاده از راهروهای متعدد، دهانه‌های سنگی و پلکان، مستقیماً به دریا متصل می‌شود. همچنین، کانال‌های ورودی و خروجی که به لنگرگاه متصل هستند، هنوز پابرجا باقی مانده‌اند و نمایانگر زیرساخت‌های پیشرفته این بندر در دوران گذشته هستند.
با توجه به استفاده از سنگ‌های آهکی و مرجانی در ساخت این لنگرگاه، سازه‌ها در طول سالیان متمادی در معرض فرسایش فیزیکی و شیمیایی قرار گرفته‌اند. این فرسایش‌ها به‌خصوص در بخش‌هایی از اسکله و لنگرگاه مشهود است، اما همچنان بقایای این سازه‌های تاریخی شاهدی بر عظمت و کارآمدی بندر حریره در زمان شکوفایی آن است.
قصر حریره
در کنار ساختمان بندرگاه شهر حریره، بنایی تاریخی وجود دارد که مردم محلی آن را “قصر” می‌نامند. این بنا از اهمیت خاصی برخوردار بوده و احتمالاً محل اقامت اشراف یا حکمرانان منطقه بوده است. همچنین، نوشته‌های وصاف، مورخ و نویسنده قرن هفتم هجری، نشان می‌دهد که در جزیره کیش قصری مرتفع به نام “قصر ملک جمشید” وجود داشته است. وصاف در توصیف این قصر می‌نویسد:
“قصر ملک جمشید در جزیره کیش، قصری مرتفع و باشکوه بوده که از دوردست‌ها قابل مشاهده بود و حکمرانان در آن اقامت می‌کردند. این قصر نمادی از قدرت و شکوه حکمرانی در جزیره کیش به‌شمار می‌رفت و نقشی مهم در کنترل تجارت و ارتباطات دریایی در منطقه داشت.”
این توصیفات تاریخی نشان می‌دهد که جزیره کیش، به‌ویژه شهر حریره، از جایگاه ویژه‌ای در دوران گذشته برخوردار بوده و بناهای تاریخی آن همچنان گواهی بر رونق و عظمت این منطقه هستند.
مسجد حریره
وجود مسجد در شهر باستانی حریره نشان‌دهنده حضور و سکونت مسلمانان در این منطقه است. مسجد حریره با مساحت دو هزار متر مربع در مرکز شهر قرار گرفته و یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی این شهر محسوب می‌شود. این مسجد با معماری منحصربه‌فرد سلجوقی ساخته شده و در دوره‌های بعدی نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
از اجزای اصلی این مسجد می‌توان به شبستان، چهار محراب، مناره بلند با پلان دایره‌ای و آب‌انبار اشاره کرد. این مناره‌ها به عنوان نشانه‌ای برای هدایت دریانوردان و تجار از راه دور نیز استفاده می‌شدند. علاوه بر نقش اصلی مسجد به عنوان محل عبادت، این بنا مکانی برای تجمع و اسکان موقت تجار و بازرگانانی بود که از شهرهای دیگر به حریره سفر می‌کردند.
مسجد حریره با توجه به موقعیت استراتژیک خود در مرکز شهر، نمادی از زندگی اجتماعی و مذهبی مردم این منطقه در گذشته بوده است. این مکان نه‌تنها به عنوان مرکز عبادت، بلکه به عنوان محل دیدار و تعامل تجار و افراد مختلف نیز شناخته می‌شد.
خانه اعیانی حریره
خانه اعیانی یکی از بخش‌های مهم و دیدنی شهر باستانی حریره است که در جریان کاوش‌های باستان‌شناختی کشف شده است. این عمارت در فاصله ۳۰۰ متری جنوب مجموعه ساحلی و در مسیر دسترسی به ساحل صخره‌ای شمالی محوطه قرار دارد. خانه اعیانی حریره یادآور خانه‌های سنتی و قدیمی در شهرهای یزد، کاشان و اصفهان است، جایی که چندین خانواده به‌صورت مشترک و در یک فضای بزرگ زندگی می‌کردند. این خانه همچنین به‌عنوان یکی از نمونه‌های مسکن جمعی در حاشیه خلیج فارس شناخته می‌شود.
عمارت اعیانی حریره شامل بخش‌هایی نظیر ورودی، شاه‌نشین، یک خانه بزرگ در شمال و یک خانه کوچک‌تر در جنوب آن است. در این عمارت تعداد زیادی اشیای سفالی و تزئینات دیواری، از جمله گچ‌بری‌ها و کاشی‌های لعاب‌دار متعلق به قرون سیزده و چهارده میلادی کشف شده‌اند. از ویژگی‌های بارز این کاشی‌ها، ستاره‌دار بودن آن‌هاست که نمونه‌های مشابه آن در تخت سلیمان و سلطانیه نیز وجود دارد. این کاشی‌های وارداتی بیانگر آن است که این خانه متعلق به یکی از ثروتمندان و افراد بانفوذ شهر حریره بوده است.
خانه اعیانی حریره با معماری چشم‌گیر و گچ‌بری‌ها و کاشی‌های ارزشمند خود، گواهی بر شکوه و ثروت ساکنان آن است و نمایانگر سبک زندگی اشرافی در دوران گذشته این منطقه به شمار می‌آید.
حمام حریره
حمام شهر حریره با وسعت ۵۰۰ متر مربع در شمال غربی خانه اعیانی قرار گرفته است و به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های ایرانی شناخته می‌شود. این حمام در سه دوره ساخت، گسترش و مرمت داشته و در دو دوره تاریخی ایلخانی و تیموری ساخته شده است. حمام حریره شامل بخش‌های متنوعی از جمله حصار، صحن‌های متعدد، بخش خدمات، انبار، اتاق کارگر در بخش شمالی، سربینه، گرمخانه، تون و دو خزینه کوچک و بزرگ در جنوب گرمخانه است.
با توجه به ظرفیت محدود این حمام و دیوار بیرونی سراسری آن که تا مجموعه عمارت اعیانی امتداد دارد، به نظر می‌رسد که این حمام خصوصی بوده و متعلق به صاحب مجموعه اعیانی حریره بوده است. حمام حریره با طراحی و ساختار منحصربه‌فرد خود، یکی از نمونه‌های برجسته معماری حمام‌های ایرانی در دوران‌های گذشته به شمار می‌رود.
این حمام، علاوه بر اهمیت معماری، نمادی از زندگی اشرافی در آن دوران است و بخشی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی شهر حریره را به نمایش می‌گذارد. استفاده از سربینه و گرمخانه به همراه خزینه‌های کوچک و بزرگ، نشان‌دهنده توجه به بهداشت و رفاه ساکنان این منطقه در آن دوره است.
بخش کارگاهی و صنعتی
اقتصادی و تولیدی این شهر بوده است. در یکی از این کارگاه‌ها، اتاق‌هایی با کف شیاردار مشاهده می‌شود که به منظور استخراج و جمع‌آوری شیره خرما طراحی شده بودند. شیره خرما از طریق شیارهای کف اتاق به مخزنی در گوشه اتاق هدایت و جمع‌آوری می‌شد. این سیستم ساده و کارآمد، یکی از نشانه‌های مهارت ساکنان حریره در تولید محصولات کشاورزی و فرآوری آن‌ها بوده است.
برای انتقال کوزه‌های شیره خرما به کشتی‌ها، در ساحل حفره‌هایی ایجاد شده بود تا فرآیند بارگیری به‌سادگی انجام شود. یکی از این حفره‌ها دارای پله‌های مثبت و منفی است که حمل و جابجایی بارها را آسان‌تر می‌کرد. این حفره‌ها که در طول سه کیلومتری ساحل پراکنده‌اند، نشان‌دهنده حجم گسترده تجارت شهر حریره و نقش مهم آن در مبادلات تجاری منطقه است.
یکی دیگر از بخش‌های مهم کارگاهی حریره، کارگاه‌های تولید شیشه است که از طریق کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شده‌اند. در این کارگاه‌ها، کوره‌های شیشه‌گری مشاهده شده که نشان‌دهنده تولید انبوه شیشه در این منطقه بوده است. به احتمال زیاد، این کارگاه‌ها در بخش‌های دیگر شهر نیز وجود داشته‌اند و تولیدات شیشه‌ای نقش مهمی در تجارت و اقتصاد حریره داشته است.
با توجه به وجود این کارگاه‌ها و نتایج کاوش‌های اخیر، مشخص شده است که ساکنان شهر حریره در دوره ایلخانی علاوه بر صید ماهی و تجارت مروارید، به تولید محصولات متنوعی مانند شیشه و شیره خرما نیز می‌پرداختند. حجم تولیدات این کارگاه‌ها به حدی بوده که فراتر از نیاز محلی بوده و احتمالاً بخش بزرگی از آن‌ها به خارج از شهر و حتی مناطق دوردست صادر می‌شده است.
آثار باستانی حریره
در سراسر محوطه شهر باستانی حریره، قطعات مختلفی از سفال‌های تاریخی مشاهده می‌شود که بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی این منطقه را تشکیل می‌دهند. از جمله رایج‌ترین انواع سفال‌های کشف‌شده در این منطقه، سفال‌های سلادن با نقوش اژدها، ماهی و گل‌های تزئینی است. این سفال‌ها به دلیل طراحی ظریف و هنرمندانه‌شان بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. همچنین سفال‌های اسگرافیاتو که دارای نقوش کنده هستند و ظروف لعاب‌دار با نقوش سیاه آبی بر زمینه نخودی نیز در این محوطه یافت شده‌اند.
یکی دیگر از اشیای ارزشمندی که از این منطقه به دست آمده، ظروف چینی است که متعلق به قرون هشتم و نهم هجری قمری می‌باشند. این ظروف چینی نشان‌دهنده روابط تجاری گسترده حریره با دیگر مناطق، به ویژه چین، در دوران گذشته است. علاوه بر این، کاشی‌های زرین‌فام که از دیگر آثار هنری برجسته دوران اسلامی محسوب می‌شوند، نیز در این محوطه یافت شده‌اند. این کاشی‌ها به دلیل تکنیک خاص ساخت و رنگ‌های درخشان‌شان ارزش بالایی دارند.
سکه‌هایی که از محوطه حریره به دست آمده، اطلاعات ارزشمندی درباره اقتصاد و روابط تجاری این شهر در دوران‌های مختلف ارائه می‌دهد. وجود این اشیای متنوع نشان‌دهنده شکوفایی اقتصادی و فرهنگی شهر حریره در دوران اسلامی است.
